Wyjątkowy smak i aromat kakao znany jest ludzkości od tysiącleci, a jego właściwości doceniali już m.in. Majowie i Aztekowie. Przedstawiciele tych południowoamerykańskich cywilizacji wykorzystywali ziarna kakaowca jako składnik słynnego napoju bogów o nazwie „xocolatl” (brzmi znajomo, prawda?), a nawet w charakterze środka płatniczego. Kakao ostatecznie trafiło do Europy w XV w., gdzie błyskawicznie zyskało popularność jako towar luksusowy, zarezerwowany dla wyższych sfer.
Jak dziś traktowane jest kakao? Przez te kilkaset lat ta egzotyczna roślina została dogłębne zbadana i opisana – ludzie poznali właściwości kakao, jego skład i wpływ na ludzki organizm. Pojawiło się przynajmniej kilka ciekawych wniosków, które warto poznać. Czy warto zatem jeść lub pić kakao? I czy jego spożycie faktycznie zapewnia wymierne korzyści dla naszego zdrowia? Czytaj dalej, a wszystkiego się dowiesz!
Spis treści:
Charakterystyka kakaowca
Kakao otrzymywane jest z nasion owoców kakaowca właściwego (łac. Theobroma cacao) – tropikalnej rośliny rodem z Ameryki Łacińskiej. Jest ona uprawiana na szeroką skalę głównie w Azji, Ameryce Południowej i Środkowej, a także w Afryce. Kakaowiec do optymalnego wzrostu wymaga odpowiednio dużej wilgotności i wysokiej temperatury (najlepiej w przedziale 20-30℃). Jest rośliną bardzo delikatną, co wymaga szczególnej troski przy jej uprawie.
Kakaowiec właściwy jest niewysokim drzewem schowanym zwykle w cieniu wyższych roślin, co dobrze chroni go przed nadmiernym oddziaływaniem promieni słonecznych. Jego cenne owoce schowane są w grubej skorupie, zaś w ich wnętrzu znajdziemy charakterystyczny biały miąższ o słodkawym zapachu. We wstępnej fazie wzrostu owoce mają kolor zielony, który potem zmienia się w czerwony, żółty lub pomarańczowy. Pojedyncze drzewo wydaje na świat ok. 50 owoców, zawierających od 20 do 60 ziaren.
Oczywiście znany nam wszystkich ciemnobrązowy proszek o czekoladowym aromacie nie jest pobierany bezpośrednio z drzewa kakaowca. Aby otrzymać finalny surowiec – czyli tłuszcz kakaowy – należy zebrać ziarna i poddać je odpowiednim obróbkom. Jest to kolejno fermentacja, suszenie, prażenie, mielenie oraz tłoczenie. Te procesy pozwalają otrzymać kakao na skalę przemysłową.
Znane rodzaje kakao
Znamy ponad 20 rodzajów kakaowców, przy czym tylko jeden stosowany jest do produkcji czekolady. Gatunek Theobroma cacao L., bo o nim mowa, dzieli się z kolei na kilka odmian, wśród których na szczególną uwagę zasługują 3 – forastero, criollo oraz trinitario. Odmiana forastero jest zdecydowanie najpopularniejsza, bo stanowi blisko 85% wszystkich upraw. To tzw. kakao konsumpcyjne, charakteryzujące się głębokim czekoladowym aromatem i większą zawartością tłuszczu, co pozytywnie wpływa na jego walory smakowe.
Odmiana trinitario to ok. 12% światowych upraw, Powstaje ona w wyniku skrzyżowania 2 wspomnianych wyżej odmian. Z kolei ostatni rodzaj, criollo, jest bardzo wymagający pod kątem klimatu – jego uprawa jest droższa i z tego powodu stanowi jedynie 3% zbiorów.
Czy kakao jest zdrowe? Jakie są właściwości i wartości odżywcze kakao?
Jeśli cenisz sobie dietę bogatą w witaminy i niezbędne składniki mineralne, to mamy dla Ciebie dobrą wiadomość – kakao zawiera ich naprawdę sporo. Nie bez powodu określane jest mianem super żywności (super foods). W jego składzie znajdziemy m.in. żelazo, wapń, cynk, fosfor, magnez, potas oraz witaminy A, E, C i witaminy z grupy B. Naturalne kakao może pochwalić się wysoką zawartością przeciwutleniaczy (antyoksydantów), flawonoidów i polifenoli, czyli związków, które skutecznie chronią nasz organizm przed stresem oksydacyjnym. Ponadto pełnią rolę bariery przeciw uszkodzeniom na poziomie komórkowym i zmniejszają ryzyko wystąpienia nowotworów czy schorzeń układu sercowo-naczyniowego (właściwości kardioprotekcyjne oraz przeciwmiażdżycowe).
To jednak nie wszystko, bo w ziarnach kakaowca znajdują się również duże pokłady kwasów: oleinowego, stearynowego czy palmitynowego. Zawarty w kakao tryptofan (prekursor serotoniny) odpowiada za utrzymanie dobrego nastroju. Oprócz tego wyróżniamy takie składniki, jak anandamid (o działaniu zbliżonym do endorfin, powszechnie znanych jako hormony szczęścia), teobromina i kofeina (właściwości pobudzające), a także białko i kwasy tłuszczowe omega-6.
Kakao – właściwości zdrowotne, czyli jak ziarna kakaowca wpływają na nasz organizm?
1. Kakao skutecznie chroni przed groźnymi chorobami
Kakao spożywane regularnie w dużych ilościach zapobiega rozwojowi chorób nowotworowych, głównie raka jelita grubego. Chroni też komórki przed wpływem wolnych rodników oraz działaniem mutagennym.
2. Kakao obniża ciśnienie tętnicze krwi i działa przeciwzakrzepowo
Kakao zapobiega:
- miażdżycy, udarom i innych schorzeniom układu sercowo-naczyniowemu (odbudowuje i zwiększa jakość komórek śródbłonka naczyń krwionośnych);
- nadciśnieniu tętniczemu;
- zwiększonemu stężeniu „złego” cholesterolu.
3. Kakao poprawia pracę układu nerwowego i kostnego
Duża zawartość magnezu sprawia, że kakao polecane jest dla osób cierpiących na jego niedobory. Magnez jest jednym z najważniejszych składników mineralnych, który gwarantuje optymalną pracę m.in. układu kostnego i nerwowego, a ponadto uczestniczy we właściwym metabolizmie glukozy.
4. Drogocenne właściwości kakao – wydłuża życie
Korzystny wpływ kakao widoczny jest również w kontekście spowolnienia procesu starzenia. Choć nie jest to oczywista informacja, okazuje się, że dzięki zawartym w kakao składnikom takim jak koenzym Q czy katalaza możliwe jest zapobieganie negatywnemu wpływowi zewnętrznych czynników na organizm – np. dymowi z papierosów.
5. Kakao pomaga w walce z cukrzycą
Kakao surowe w wersji bezcukrowej charakteryzuje się:
- niskim indeksem glikemicznym (świetnie sprawdza się jako zdrowy element diety dla cukrzyków);
- działaniem hiperglikemicznym (sprawia, że cukry ze spożywanych pokarmów nie wchłaniają się zbyt szybko przez organizm);
- potencjałem antyoksydacyjnym (chroni przed insulinoopornością).
6. Kakao jest afrodyzjakiem
Tryptofan znajdujący się w kakao jest budulcem serotoniny, czyli hormonu szczęścia i przyjemności. Uwalnia się on m.in. podczas zbliżenia, zwiększając przyjemność z seksu i redukując poziom stresu.
7. Kakao działa pobudzająco
Zawarte w kakao kofeina oraz teobromina mówiąc najogólniej dodają energii. Dzieje się tak dzięki zjawisku zwanemu lipolizą komórkową. Spożywanie kakao w regularnych odstępach czasu sprawi, że będziesz mieć więcej sił do działania w ciągu dnia.
8. Surowe kakao poprawia nastrój i wspiera procesy pamięciowe
Chcesz czuć się lepiej – mieć lepszy nastrój i samopoczucie na co dzień? Spożywanie kakao może Ci w tym skutecznie pomóc. Wszystko dzięki wspomnianemu już tryptofanowi. To jednak nie wszystko, bo kakao wpływa też pozytywnie na pamięć i koncentrację, a nawet poprawia jakość snu w nocy.
Zastosowanie kakao i przeciwwskazania do spożywania
Kakao w kuchni
Kakao w gastronomii jest produktem bardzo pożądanym i znanym na całym świecie – także w kuchni polskiej. Jest głównym składnikiem używanym w produkcji czekolady. Kakao w proszku (sproszkowany tłuszcz kakaowy) w 100 g ma ok. 250 kcal. Cechuje się niskim indeksem glikemicznym na poziomie IG 20, przez co często można je spotkać w jadłospisie osób chorób na cukrzycę lub cierpiących na insulinooporność.
Proszek kakaowy jest tradycyjnym składnikiem wypieków – nadaje im głęboki ciemny kolor i wspaniały smak. Poza tym można jest stosować do owsianek, deserów czy koktajli typu smoothie w najróżniejszych wariantach. Kakao jest coraz chętniej wybierane również do przygotowania potraw wytrawnych.
Kakao w kosmetyce
Kakao jest również podstawowym składnikiem wielu kosmetyków, głównie kremów i balsamów do ciała. Przykładowo masło kakaowe to produkt bogaty w kwasy tłuszczowe, o wyjątkowych właściwościach nawilżających (jest tzw. emolientem, czyli środkiem zatrzymującym wilgoć w naskórku). Nie można zapominać o wspaniałym aromacie kosmetyków zawierających kakao, który sam w sobie jest zachętą do ich zakupienia.
Przeciwwskazania do spożywania kakao
Istnieją pewne przeciwwskazania, które uniemożliwiają stosowanie kakao w diecie:
- alergia;
- podwyższone ciśnienie tętnicze (ze względu na obecność kofeiny i teobrominy);
- niektóre schorzenia i choroby serca.
Co warto wiedzieć o zamiennikach kakao?
Jeśli z jakiegoś powodu nie możesz przyjmować kakao w żadnej formie, lub nie masz go akurat pod ręką, warto pomyśleć o zamiennikach. Czy istnieją jakieś sensowne alternatywy? Jedną z bardziej znanych jest karob, znany jako mączka chleba świętojańskiego. Produkt ten wytwarzany jest z owoców drzewa szarańczynu strąkowego, które poddawane są procesowi prażenia. Karob jest smakowo podobny do kakao, jest jednak nieco słodszy i brakuje mu charakterystycznej goryczy.
